Tại sao liên bang Nga thua trong kỳ thi Olympic Toán quốc tế IMO?
Rất đáng tiếc, những năm trở trở lại đây, đất nước chúng ta đánh mất thứ hạng của mình trong Kỳ thi Olympic Toán Quốc tế. Đây không phải là thất bại ngẫu nhiên, mà đây là hệ quả tất yếu của những quyết sách sai lầm được đưa ra từ 15-20 năm trước đây.
Đầu tiên tôi sẽ nói về thành tích của cá nhân tôi với toán học. Khi còn là học sinh tôi đã đạt kết quả không tồi trong một kỳ thi toán của thành phố Leningrad, sau đó tôi được tham gia vào lớp toán nổi tiếng của thầy Sergei Rukshin, nơi đã khơi dậy nhiều tài năng, ví dụ như Grigori Perelman (giải thưởng Fields 2006), Stanislav Smirnov (giải thưởng Fields 2010), Fedor Nazarov và Chelkak Dmitry (giải thưởng Salem 1999 và 2014), Eugenia Malinnikova (giải thưởng của Viện Clay 2017). Xin nói thêm, chính Viện Clay đã trao giải thưởng 1 triệu đô la nhưng Perelman đã từ chối.
Sau khi trải qua lớp toán nổi tiếng, tôi không trở thành nhà toán học chuyên nghiệp, thế nhưng tôi vẫn lặng lẽ, thích thú theo dõi hệ thống đào tạo nguồn nhân lực. Chắc chắn hệ thống đào tạo này không tuyển chọn bừa bãi những tài năng trong thành phố. Chúng tôi đã được học chương trình riêng phù hợp với mình, còn trong quá trình học tập được tiếp xúc với cả những trò chơi điện tử ứng dụng rất hiện đại ngày nay.
Khi nhiều độc giả thông tin với tôi rằng, nước Nga đang trượt chân trong các Kỳ thi Olympic Toán trong những năm gần đây, thì đầu tiên tôi nghĩ: họ đã phóng đại, chắc chỉ một vài lần trượt hi hữu thôi. Thế nhưng những bức thư như vậy, rồi cả những lời bình phẩm đã quá nhiều, và cuối cùng tôi buộc phải nghiên cứu kỹ lưỡng vấn đề. Buộc phải cay đắng thừa nhận rằng, hiện giờ chúng ta đang nằm ở vị trí mà 10 năm trước được coi là điều ô nhục.
Các bạn có thể tìm hiểu kết quả của đội tuyển của chúng ta trên trang web của Olympic Toán Quốc tế IMO.
Nếu không tính tới năm 1992, năm mà do những xáo trộn chính trị các đội Nga và đội SNG cùng tham gia một lúc, thì gần như toàn bộ các năm chúng ta hoặc là nằm trong tốp ba đội dẫn đầu hoặc là gần trong nhóm đấy. Thật đáng ngạc nhiên: mặc dù một nửa số học sinh của chúng ta, sau khi Liên Xô tan rã, đã nằm ngoài lãnh thổ nước ta, thế nhưng toán phổ thông của chúng ta vẫn mạnh tới mức thi đấu ngang ngửa với Trung Quốc và cả Mỹ (Mỹ vốn vẫn mua trí tuệ của người châu Á).
Năm 2011 đội tuyển của chúng ta chạm vào vạch của sự trì trệ đáng báo động: nhiều năm liền chúng ta dậm chân tại chỗ ở vị trí thứ tư và không có cơ hội leo lên cao. Cuộc khủng khoảng này cần phải được tháo ngòi: hoặc là chúng ta quay tại tốp ba hoặc là chúng ta sẽ trượt dốc không phanh. Rất đáng tiếc chúng ta đã không quay trở lại tốp ba.
Năm 2015 tiếng chuông báo động vang lên. Đội tuyển chúng ta đạt vị trí thứ tám trong bảng thành tích đội, còn trong bảng thành tích huy chương olympic chúng ta giữ vị trí thứ 21: lần đầu tiên chúng ta không có huy chương Vàng và xếp giữa Iran và Singapore. Khi đó nó được coi là (bỏ chữ tình) sự ngẫu nhiên, dù những người quan tâm toán thừa biết là ngẫu nhiên cũng chỉ là tự an ủi; biết trách ai khi đội gồm có sáu người chứ không phải một người.
Năm 2016 tiếng chuông thứ hai vang lên. Vị trí thứ bảy-tám đáng buồn trong bảng tổng sắp các đội.
Năm 2016 thì ngay cả những người mắc bệnh lạc quan cũng hiểu rõ rằng, vấn đề của chúng ta không phải là nghiêm trọng mà là nguy kịch. Chúng ta giữ vị trí thứ 11 theo thứ hạng và thứ 14 trên bảng tổng sắp huy chương, một kết quả ngang với các nước nhỏ như Georgia hay Hy Lạp.
Tôi cho rằng không nhất thiết phải đưa ra tiêu chí kết luận chúng ta đứng sau cả Mông Cổ, Turkmenistan, Tajikistan, và tại sao vị trí thứ 11 với nước Nga được coi là thảm họa. Tôi chuyển ngay sang bản chất của vấn đề. Vấn đề nằm ở chỗ, hệ thống tuyển chọn và đào tạo các vận động viên toán học từ thời Liên Xô để lại đã bị phá bỏ.
Trước kia việc tuyển chọn học sinh tham gia Olympic được diễn ra theo hệ thống nhiều cấp độ. Tất cả học sinh giỏi được liệt kê vào danh sách và ngay trước Kỳ thi Olympic tất cả được mời tới hội trại để thi đấu, chọn ra những học sinh có khả năng nhất.
Trong những năm 90, hệ thống trên bị thay đổi. Trưởng đoàn Olympic mới là Nazar Agakhanov sắp xếp các vị trí trong đội tuyển có phần tùy tiện: dựa theo kết quả của học sinh trong Kỳ thi Olympic toàn Nga và những kỳ thi quốc gia ở các nước khác.
Cứ hình dung, có ba bạn trẻ tài năng. Một bạn có kết quả tốt trong Kỳ thi Olympic Quốc gia của Trung Quốc, một bạn đoạt huy chương Vàng trong Kỳ Olympic toàn Nga, còn một bạn thì có kết quả xuất sắc trong các cuộc đấu ở Serbia. Cần gọi ai trong số đó vào đội tuyển?
Câu trả lời thỏa đáng là: không rõ. Cần phải mời cả ba bạn tới hội trại rồi tại đó xem cả ba giải các dạng toán sẽ chờ đón họ trong Kỳ thi Olympic Quốc tế IMO như thế nào? Thêm vào đó cũng cần tính tới lai lịch: nếu một bạn trẻ đã từng tham vào IMO năm ngoái thì đây là một điểm cộng lớn, vì đào tạo bạn trẻ này sẽ dễ hơn.
Thay vì những phương cách đó, rất đáng tiếc học sinh được tuyển chọn vào đội tuyển bây giờ ít nhiều theo cách ngẫu nhiên. Tôi phỏng đoán là có cả yếu tố chính trị trong đó: những bạn trẻ từ một số thành phố hoặc từ một số trường đại học có nhiều cơ hội lọt vào đội tuyển hơn.
Để chứng tỏ những luận điểm của tôi không phải là vô căn cứ, tôi dẫn ra là năm 2017 một nửa thành viên trong đội tuyển Nga không nằm trong số một trăm người có thứ hạng cá nhân cao nhất: hai thành viên nằm trong nhóm thứ hạng sau một trăm (vị trí thứ 115 và 188), lần đầu tiên trong lịch sử tham gia của đội tuyển Liên Xô và Nga có một thành viên nằm dưới thứ hạng hai trăm: vị trí thứ 265. Vì học sinh tài năng của Nga là có thừa nên chỉ có thể đưa ra một kết luận là: hệ thống tuyển chọn yếu kém, lọt vào đội tuyển còn xa mới là những vận động viên giỏi nhất.
Và cuối cùng, hàng năm lại có thêm những than phiền về quy chế huấn luyện. Xin trích dẫn lời của Sergei Rukshin: “…trưởng đoàn môn toán là Nazar Agakhanov, Phó giáo sư của Viện Toán Lý Moscow. Trong các vòng chung kết Olympic toàn Nga, ông ta lấy những học sinh giỏi nhất và chọn vào đội tuyển. Tiếp theo thì ông ta ủy nhiệm cho người khác. Theo thời khóa biểu thì trong năm nay ông ta không dạy một tiết nào cho đội tuyển. Nếu trong bóng đá, huấn luyện viên đội tuyển quốc gia thì chỉ cần một lý do như vậy thôi đã bị sa thải từ lâu”.
Thêm một điều không hay nữa. Từ năm 2015 học sinh giỏi toán được đào tạo trong hội trại giáo dục mới “Sirius”. Ngay năm đầu tiên học sinh trên lớp bị vắt kiệt khủng khiếp – nghe đồn rằng, các huấn luyện viên bắt học sinh làm việc hết sức để có cớ nghỉ ngơi dài hạn cùng với vợ con, tận hưởng điều kiện lý tưởng trên bờ biển Đen.
Hãy xem, học sinh giỏi vật lý không đến “Sirius” mà đến nơi kém hơn ở Dolgoprudnui. Kết quả là có năm huy chương Vàng với năm bạn đi thi.
Sửa sai vẫn còn chưa muộn: may mắn thay, tài năng vẫn không cằn cỗi đi trên đất Nga, theo thống kê của các trung tâm ngoại khóa: 10 năm trở lại đây, các bậc phụ huynh có xu hướng đầu tư tiền bạc và thời gian vào việc học phụ đạo của con em mình. Nói đơn giản hơn thì chúng ta vẫn có người để tuyển chọn.
Việc quan trọng phải làm ngay là điều chỉnh hệ thống tuyển chọn học sinh cho Kỳ thi Olympic Toán Quốc tế. Có thể, hoặc là copy ngay hệ thống vốn hình thành từ những năm 80 và đã đem lại kết quả rất tốt của chúng ta, hoặc là phải rút ra những bài học về mặt tổ chức sau những kỳ thi không thành công để các huấn luyện viên phải thay đổi.
Cũng cần phải đấu tranh với nạn tham ô, nhũng nhiễu đang diễn ra trong các Kỳ thi Olympic ở ngay trong nước Nga. Hệ thống thi phổ thông quốc gia để vào các trường đại học đã tạo nên kẽ hở cho những kẻ ăn hối lộ: rất khó để mua bán kết quả của kỳ thi quốc gia, ở một số địa phương thì gần như là không thể. Vì thế nạn tham ô, nhũng nhiễu chuyển sang các Kỳ thi Olympic: có thể mua huy chương Vàng ở một Kỳ thi Olympic địa phương hay ở một trường đại học nào đó bằng một số tiền nhỏ.
Cần phải, hoặc là quy trách nhiệm hình sự với những kẻ lợi dụng tổ chức Olympic nhận hối lộ, hoặc là bỏ chế độ ưu đãi khi xét tuyển vào đại học cho những người đoạt giải trong kỳ thi Olympic. Một lôgic thông thường xin được đưa ra làm kết luận: nếu học sinh có thể đoạt huy chương Vàng trong Kỳ thi Olympic môn Toán thì chắc chắn những bài toán thông thường trong bài kiểm tra cũng là không quá khó với cậu ta.
TS. HOÀNG NGỰ HUẤN (ĐH Mỏ Địa chất Hà Nội)
Sưu tầm và dịch từ bài viết của Oleg Makarenko, một độc giả Nga trên tờ RIA Novosti năm 2017. Bạn đọc có thể tham khảo bài gốc tại:
https://ria.ru/authors/20170902/1501619466.html